Wat betekent ‘contextueel’?

Binnen de contextuele benadering staat de balans van geven en ontvangen in relaties centraal. Dit wordt ook wel geduid als “de relationele ethiek”. 
Hierbij gaat het met name om hoe vertrouwen en betrouwbaarheid door mensen aan elkaar wordt doorgegeven en ontvangen. Elk mens leeft in een context, dat wil zeggen binnen een geheel van familierelaties dat uit verschillende generaties bestaat. Iedereen is verbonden met anderen binnen een familie en maakt deel uit van een netwerk van geven en ontvangen. Wat beweegt je om iets te doen of na te laten in relatie tot de ander? Hoe stem je op elkaar af? Wat heeft ieder nodig en kan dit ook ontvangen of gegeven worden? Hoe kan er weer beweging in een gestagneerde balans komen? Hoe kunnen mensen weer aanspreekbaar worden voor de belangen van de ander? Hoe kunnen zij komen tot verbondenheid in vrijheid?

De contextuele benadering richt zich op deze intergenerationele samenhang waarbinnen mensen worden wie ze zijn. Dat betekent dat er in contextuele hulpverlening altijd aandacht is voor het gezin van herkomst en daarnaast voor andere belangrijke relaties die aanwezig zijn: met een partner, mede-gezinsleden of andere betrokkenen. Waar mogelijk en nodig worden deze ook uitgenodigd om in de gesprekken mee te doen. Omdat contextueel werkers er vanuit gaan dat mensen elkaar nodig hebben. Sterker, we zijn van elkaar afhankelijk. Daarom leven we ook in relaties. Mensen zorgen voor elkaar. Dat maakt ons mens, dat maakt ons ook menselijk. 

Onze afhankelijkheid van elkaar gaat gepaard met een natuurlijke neiging om voor elkaar te zorgen. Denk maar aan een pas geboren kind. Niemand zal denken: 'Laat dat kind maar voor zichzelf zorgen.' En later zal dat kind, als de ouders hulpbehoevend geworden zijn, ook voor hen zorgen. In de contextuele benadering heet dat 'ons aangeboren besef van zorg en rechtvaardigheid'. Dit is een grote en vaak onvermoede kracht, omdat het zorgdragen voor de ander niet alleen de ontvanger van de zorg, maar ook de gever van die zorg versterkt. Door te zorgen voor de ander worden we meer mens, groeit ons zelfvertrouwen, ons recht om te bestaan. 

Maar het gaat natuurlijk ook vaak mis tussen mensen, met alle consequenties van dien. Wanneer iemand onrecht is aangedaan of niet ontvangt waar hij normaal gesproken recht op zou hebben, ontstaat een tekort. Ook wanneer iemand niet heeft mogen geven of bijdragen aan het welzijn van anderen, of wanneer er teveel is gegeven zonder dat dit is gezien en erkend, ontstaat er een tekort. De balans van geven en ontvangen raakt teveel uit evenwicht. Contextuele professionals staan stil bij de vraag waar het geven en ontvangen tussen de betrokken mensen verstoord is geraakt. Ze helpen iedereen hun verhaal te doen, omdat dat vaak al veel helderheid geeft en ook het begrip voor elkaar kan versterken. Er wordt nagedacht over de balans tussen het zorg hebben voor de belangen van de ander en de bevrediging van de eigen behoeften. De contextuele benadering is een preventieve én herstellende manier van werken voor individuen in relatie tot hun context, voor familie, gezin- en ook werkrelaties, omdat het rekening houdt met afkomst én toekomst. Zelfs wanneer geen letterlijk herstel van relaties mogelijk is, biedt deze benadering toch uitkomst.

Er kunnen ook meer verborgen verstoringen zijn, vanuit de voorgaande generatie(s). Dan is er soms herstel van lang verzwegen schade nodig. De contextuele benadering gaat er vanuit dat er ook dan hoop is op verbetering van verstoorde relaties en contextuele hulpverleners weten mensen te helpen bij het zoeken naar de weg van herstel.

Meer weten?

Else-Marie van den Eerenbeemt en Ammy van Heusden, Balans in beweging: Ivan Boszormenyi-Nagy en zijn visie op individuele en gezinstherapie (Haarlem 1983; vele herdrukken)

Gerrie Reijersen-van Buuren, Verlangen naar verbinding: Grondbeginselen om de relatie met jezelf en de ander te onderhouden (Den Haag 2017)

Annelies Onderwaater, De onverbrekelijke band: Inleiding en ontwikkelingen in de contextuele therapie van Nagy (Amsterdam 1986; vele herdrukken)